Sai sót trong chẩn đoán và điều trị không chỉ gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe người bệnh mà còn để lại tổn thất kinh tế khổng lồ. Theo báo cáo của Viện Y học Hoa Kỳ năm 2013, ước tính khoảng 30% chi phí chăm sóc sức khỏe hàng năm bị lãng phí do các chẩn đoán sai lầm. Một trường hợp cụ thể sau đây minh họa rõ nét các nguy cơ này.
Trường hợp điển hình
Trong một ca trực, một bác sĩ nhận được cuộc gọi từ một bệnh nhân nam ngoài sáu mươi tuổi, phàn nàn về tình trạng dễ té ngã. Bệnh nhân cho biết ông vừa bắt đầu sử dụng thuốc hạ huyết áp mới (hydrochlorothiazide) cách đây ba ngày, trong khi đã dùng lisinopril – một loại thuốc hạ huyết áp khác – hàng ngày trong hơn một năm. Ngay lập tức, bác sĩ kết luận rằng việc dễ té có liên quan đến tác dụng phụ của thuốc mới, và khuyên bệnh nhân ngừng sử dụng thuốc, đồng thời theo dõi huyết áp tại nhà. Bác sĩ cũng hướng dẫn bệnh nhân cần đi khám ngay nếu huyết áp tâm thu vượt quá 180 mmHg.
Tuy nhiên, chỉ một ngày sau, bệnh nhân được đưa vào viện trong tình trạng liệt nửa người và khó nói, được chẩn đoán đột quỵ não với hình ảnh rõ ràng trên MRI. Sau khi xem xét triệu chứng và tiền sử chi tiết, các bác sĩ xác định rằng tình trạng yếu cơ dẫn đến té ngã của bệnh nhân là do tắc mạch máu não, không phải do tác dụng phụ của thuốc. Do nhập viện muộn, bệnh nhân không được can thiệp nội mạch mà chỉ điều trị bằng thuốc kháng tiểu cầu và tập phục hồi chức năng. Sau ba tháng, ông vẫn còn yếu liệt và nói khó.
Bài học về giao tiếp
Trường hợp trên cho thấy những hạn chế trong việc chẩn đoán qua điện thoại, nơi bác sĩ không thể thực hiện thăm khám trực tiếp và đánh giá toàn diện tình trạng bệnh nhân. Khi bệnh nhân báo cáo dễ té sau khi dùng thuốc mới, bác sĩ nhanh chóng gán lý do cho tác dụng phụ của thuốc mà không đặt thêm các câu hỏi chi tiết để làm rõ triệu chứng, chẳng hạn như "Ông bị té như thế nào?" hay "Ông có gặp vấn đề nào khác không?" Những câu hỏi này tuy đơn giản nhưng có thể cung cấp thông tin quan trọng về mức độ nghiêm trọng của tình trạng bệnh.
Ngoài ra, bác sĩ đã không cung cấp hướng dẫn đầy đủ cho bệnh nhân về cách xử lý nếu tiếp tục bị té hoặc xuất hiện triệu chứng mới. Điều này cho thấy sự thiếu sót trong giao tiếp có thể góp phần lớn dẫn đến chẩn đoán sai lầm.
Thực trạng sai sót trong chẩn đoán: Không hiếm và đầy nguy hiểm
Trường hợp trên chỉ là một trong vô số tình huống sai sót chẩn đoán và điều trị diễn ra trên toàn thế giới. Theo khảo sát của QuantiaMD năm 2011 với gần 6.500 bác sĩ và trợ lý, có tới 64% cho biết khoảng 10% các trường hợp sai sót chẩn đoán của họ đã gây hại cho bệnh nhân. Một nghiên cứu khác tại Mỹ năm 2009 trên 538 trường hợp báo cáo sai sót chẩn đoán cho thấy 28% đã dẫn đến tử vong, biến chứng nghiêm trọng hoặc tàn tật vĩnh viễn.
Các nghiên cứu đã xác định nhiều yếu tố gây ra chẩn đoán sai, trong đó việc thiếu giao tiếp hiệu quả giữa bác sĩ và bệnh nhân là một trong những nguyên nhân phổ biến và nghiêm trọng nhất. Nghiên cứu tại Baylor College of Medicine năm 2018 cho thấy khoảng 75% các lỗi chẩn đoán liên quan đến hành vi của bác sĩ, mà theo các bệnh nhân hoặc người thân là nguyên nhân trực tiếp.
Những hành vi không phù hợp này có thể phân thành bốn nhóm chính:
- Bỏ qua thông tin từ bệnh nhân: Nhiều bệnh nhân cảm thấy bị bác sĩ phớt lờ hoặc không tin tưởng khi họ cung cấp thông tin quan trọng về triệu chứng mới, triệu chứng đáng lo ngại, hoặc sự thay đổi trong tình trạng bệnh.
- Thiếu tôn trọng bệnh nhân: Việc giao tiếp thiếu tôn trọng hoặc cư xử cứng nhắc có thể khiến bệnh nhân ngần ngại chia sẻ đầy đủ thông tin.
- Không giao tiếp hiệu quả: Điều này bao gồm việc không lắng nghe, né tránh câu hỏi hoặc từ chối đối thoại một cách thẳng thắn.
- Thao túng hoặc lừa dối bệnh nhân: Một số bệnh nhân cho rằng bác sĩ đã cố tình dẫn dắt hoặc cung cấp thông tin lệch lạc, tạo ra sự lo sợ không cần thiết.
Những hành vi này không chỉ ảnh hưởng đến chẩn đoán mà còn làm suy giảm niềm tin của bệnh nhân vào hệ thống y tế, khiến họ không cung cấp đủ thông tin cần thiết cho quá trình điều trị.
Kết luận: Cải thiện giao tiếp – chìa khóa giảm sai sót
Để giảm thiểu sai sót chẩn đoán, cải thiện giao tiếp giữa bác sĩ và bệnh nhân là điều thiết yếu. Đặc biệt, trong bối cảnh y học từ xa (TeleMedicine) ngày càng phổ biến, các lỗi giao tiếp như trong trường hợp trên có thể được cải thiện nếu bác sĩ và bệnh nhân thực hiện các cuộc trao đổi kỹ lưỡng hơn. Tuy nhiên, cũng có nguy cơ các sai sót này sẽ trở nên trầm trọng hơn nếu không được quản lý đúng cách. Việc trang bị cho bác sĩ những kỹ năng giao tiếp tốt và đặt người bệnh làm trung tâm trong quá trình chăm sóc sẽ là chìa khóa để nâng cao chất lượng điều trị và giảm thiểu những hậu quả đáng tiếc từ các chẩn đoán sai lầm.